(Cadn.com.vn) - Chiều 18-2, gia đình nhà nghiên cứu Huế Phan Thuận An đã đãi khách đầu năm bằng việc tổ chức thả thơ và đổ xăm hường trên sông Hương vô cùng ấn tượng. Khách mời là những trí thức nổi tiếng như nhà văn Đặng Tiến ( Pháp), Tiến sĩ Triết học Thái Kim Lan (Đức), các nhà văn Nguyễn Đắc Xuân, Bửu Ý, Nguyễn Khắc Phê, Nguyễn Văn Dũng, Đặng Mừng; vợ chồng nhà thơ Bửu Nam- Anh Nga, nhà thơ Nguyệt Đình, vợ chồng bác sĩ Dương Đình Châu-Cẩm Lai... Vợ chồng tôi cũng được gia chủ mời. Chiếc bằng (thuyền rồng đôi) chở khách ngược lên phía chùa Thiên Mụ thì thả neo. Và cuộc chơi thả thơ bắt đầu...

Thả thơ, thú vui trí tuệ lôi cuốn và làm say mê nhiều nho sĩ đất Huế xưa trong các phủ đệ ông hoàng, bà chúa như phủ Tuy Lý Vương, các hội thơ như Thi Xã, Thi Tửu  Hội. Thả thơ (hay đánh thơ) là một lối “đỏ – đen” rất quý phái bằng vốn kiến thức uyên thâm, sự thông minh nhạy cảm về chữ trong thơ. Một cuộc thả thơ bao giờ cũng có hai đối tượng: nhà cái và nhà con. Nhà cái là người cầm chịch, hay là người ra đố. Nhà con là người chung tiền thả. Thả không trúng chữ thì mất tiền. Thả trúng thì ăn ba, ăn bảy, hốt tiền thiên hạ. Nhà cái có một túi hàng trăm, hàng ngàn câu thơ, gọi là những lá thơ được công phu chuẩn bị từ cả tháng trước. Lá thơ là mảnh giấy hồng điều hay giấy trắng nho nhỏ, trong đó có ghi những câu thơ ngũ ngôn, thất ngôn hay và khó của các thi sĩ Việt Nam hay thơ Đường, Tống bên Tàu.

Trong câu thơ chọn họ bỏ khuyết đi một hoặc hai chữ “cốt tử” nhất, được đánh dấu bằng vòng khuyên tròn (O), bên dưới có ghi thêm những chữ để thả, đó là những chữ có thể thay thế chữ bị khuyết, có thể có và cũng có thể không có chữ bị khuyết. Ví dụ, lá thơ có câu thơ “Quân hướng Tiêu Tương ngã hướng Tần”, thì lá thơ ghi thành “Quân hướng Tiêu Tương, ngã (O) Tần”.  Phía dưới câu thơ, nhà cái ghi 5 chữ để “thả” như: cố, tại, vọng, phản, hướng. Lá thơ có câu thơ Sông Hương nhất phiến nguyệt, thì vòng tròn chữ nhất; còn các chữ để “thả” là: trường, sinh, minh,… Các nhà con chọn chữ để đánh, tùy theo nhận thức của mình.

Tại cuộc chơi thả thơ trên sông Hương. Ảnh: N.M

Bắt đầu cuộc thả thơ, nhà cái gầy lư trầm mới, đợi bốc khói thơm mới mở túi thơ lấy một lá thơ đặt vào cái chén nhỏ, úp ở giữa lòng chiếu trong khoang đò, đó là câu thơ gốc. Nhà cái nhấp ngụm rượu rồi hắng giọng ngâm lên:  Quân hướng Tiêu Tương ngã (vòng) Tần. Các nhà con đặt tiền, ghi câu thơ có vòng khuyên vào sổ rồi bắt đầu vắt óc suy nghĩ, phân tích, chọn chữ. Hết thời gian chuẩn bị, mọi nhà con bắt đầu “thả” câu thơ của mình, cũng nhấp ngụm rượu Chuồn, rồi tự xướng, hay nhờ một ca kỹ đi theo ngâm giọng véo von những câu thơ đã điền chữ của mình.

Khi những nhà con “thả” hết những câu thơ của mình, nhà cái ngồi quỳ lên, nghiêm trang chắp tay khấn vái, rồi từ từ mở chén thơ, lấy lá thơ gốc, đưa cho ca nhi ngâm lên thánh thót trong tiếng đàn đêm sông diệu vợi. Tiếng ngâm câu thơ vừa dứt, bao nhiêu tiếng trầm trồ bàn tán râm ran khoang thuyền. Người thua cuộc, được cuộc đều vỗ đùi khen ngợi chữ thơ tài hoa mà tác giả thơ dùng. Người được cuộc gom lấy toàn bộ số tiền đặt, nếu tất cả nhà con đều không thả trúng thì nhà cái được. 

Đó là không khí thả thơ xưa. Còn từ nhiều chục năm nay việc thả thơ đã vắng bóng ở Huế. Gần đây trong các Đêm Hoàng CUNG, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế (TTBTDTCĐH) đã phục dựng lại thành công thú chơi thả thơ. Khách mua vé vào xem Đêm Hoàng Cung được dự nhiều trò chơi, trong đó có thả thơ, nhưng không chung tiền "thả" như xưa. Mà ai giành giải nhất, nhì sẽ được thưởng bằng các sản phẩm văn hóa như bức tranh hay bức thư họa chữ Hán đẹp...

Trên thuyền sông Hương do gia đình nhà nghiên cứu Huế Phan Thuận An tổ chức, tôi thấy người “cầm cái” trải chiếu hoa rồi bày ra 2 “bàn cờ thơ”, mỗi bàn có 5 ô A, B, C, D, E. Trên cả 2 “bàn cờ thơ” có bày câu thơ thả có chữ khuyên (O) giống nhau. Mỗi bàn có 5 người chơi, mỗi người chơi được phát 5 cái thẻ. “Nhà cái” thong thả xướng to câu thơ thả viết trên giấy hồng điều. Thơ thì có thơ chữ Hán của Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị, thơ chữ quốc ngữ có thơ Nguyễn Du (Truyện Kiều), Nguyễn Bính, Thảo Am Nguyễn Khoa Vy, Anh Thơ,... Người chơi tay cầm cái thẻ, đăm chiêu suy nghĩ chọn một từ đắc địa nhất trong 5 chữ.

Ưng ý rồi thì đặt cái thẻ lên  một trong các ô A, B, C... Tôi thấy nhà văn Đặng Tiến, nhà triết học Thái Kim Lan, nhà  văn Nguyễn Đắc Xuân, Bửu Ý, các người đẹp Cẩm Lai, Anh Nga, Minh Tâm... đăm chiêu suy nghĩ. Ai cũng hồi hộp khi đã đặt xong cái thẻ lên ô chữ chọn của mình. Ban tổ chức (nhà cái) giơ cao cái phong bì có đựng câu thơ đáp án, rồi từ từ xướng lên câu thơ. Ví dụ một đề thơ được thả có 2 câu: Tựu trường san sát chân thon / O O nón mới màu son sáng ngời. Chữ để thả vào vị trí O O là: tung tăng, xôn xao, dịp dìu, lao xao, thung thăng. Khi đáp án được xướng lên: "Đây là hai câu thơ trong bài thơ Tựu trường của nhà thơ Nguyễn Bính, in trong"Tình thơ xứ Huế", những bài thơ chọn lọc, NXB Đà Nẵng 2004, trang 6. Câu thơ đúng là: Tựu trường san sát chân thon/ Xôn xao nắng mới màu son sáng ngời”.

Thế là mọi người ồ lên thích thú. Đa số đều đoán sai, chỉ có một hai người đoán trúng. Mỗi người chơi 3 lượt thì thay 5 người chơi khác. Cuối cùng chọn số người có số chữ chọn đúng cao nhất (2 - 3), ngồi vào thả thơ chung kết. Trên con thuyền chiều 18-2, nhà văn Nguyễn Khắc Phê và nhà nghiên cứu lịch sử văn hóa Huế Trần Đại Vinh đã giành giải nhất, được tặng mỗi người một bức thư pháp rất đẹp do nhà thi pháp Hải Trung thể hiện. Nghe nói tất cả hàng trăm câu thơ chọn để “thả thơ” trong Đêm Hoàng Cung và trên đò sông Hương vừa qua đều do nhà thơ - nhà thi pháp Hải Trung chọn. Những câu thơ chọn, những chữ thơ O  phải thật độc!

Thả thơ trên sông Hương là thú chơi trí tuệ và văn hóa tao nhã, hấp dẫn. Nếu chọn đêm thả thơ là các đêm trăng mười bốn, rằm, mười sáu, những đêm đó, sông Hương là chốn Bồng Lai tiên cảnh, chắc chắn càng thú vị hơn. Càng về khuya, trăng chếch cành sương, đền đài hoàng cung nghiêng bóng xuống dòng sông Hương như trong cổ tích xa xôi. Huế là xứ thơ, việc TTBTDTCĐH phục dựng thành công thú vui “thả thơ” trong Đêm Hoàng Cung và trên con đò Huế làm cho không gian Huế càng tâm linh sâu cảm, khách du lịch sẽ  yêu Huế hơn...

Ngô Minh